सुदूरपश्चिम । सुदूरपश्चिमेली समुदायको प्रमुख र मौलिक पर्व गौराको आज तेस्रो दिन विशेष धार्मिक अनुष्ठान सम्पन्न हुँदैछ । आजको दिनलाई स्थानीय भाषामा ‘भितरीकी गौरा’ वा ‘ठूली गौरा’ भनेर चिनिन्छ ।
यस दिन ब्रतालु महिलाहरू बिहानै स्नान गरी गौरादेवीलाई गौराघरमा भित्र्याउने प्रचलन रहँदै आएको छ । संस्कृतिविद् आचार्य विष्णुदत्त भट्टका अनुसार यस दिन गौरादेवीलाई विशेष पूजा आराधना गरी फलफूल, बिरुडा र दुबधागो चढाइने परम्परा रहिआएको छ ।
धार्मिक र सांस्कृतिक महत्व
आज अमुक्ताभरण सप्तमी भएकाले ब्रतालु महिलाहरू समूहमा भेला भई फाग (भजन–कीर्तन) गाउँदै गौरादेवीको पूजा गर्छन् । गौरा र महेश्वरको प्रतिमूर्ती स्थापना गरी पूजाआजा गर्ने चलन छ ।
यस दिन महिलाहरूले दुबोको विशेष धागो ‘दुबधागो’ गौरामा चढाउने र भोलि *दुर्वाष्टमी (अठ्यावाली)*का दिनदेखि धारण गर्ने परम्परा छ । पण्डित जयानन्द भट्टका अनुसार यसलाई महिलाहरूले जनै धारणजस्तै शुद्धता र संस्कारको प्रतीकका रूपमा लिन्छन् ।
मौलिक प्रकृतिपूजाको झलक
गौराको प्रतिमूर्ति बनाउन साउ, अपामार्ग, तिललगायतका वनस्पति प्रयोग गरिन्छ । खेतबारीबाट संकलन गरिएका यी प्राकृतिक सामग्रीलाई गौराघरमा भित्र्याएर देवीको स्वरूपमा स्थापना गरिन्छ ।
यसरी प्रकृतिलाई आधार बनाई देवी–देवताका रूपमा पूजा गर्ने परम्परा सुदूरपश्चिमेलीको प्रकृतिप्रतिको आस्था, कृतज्ञता र मौलिक संस्कृतिको परिचायक मानिन्छ ।
महिलाकै केन्द्रमा गौरापर्व
गौरापर्वमा ब्रतालु महिलाहरू अग्रपङ्क्तिमा रहन्छन् । उनीहरूले उपवास, पूजा, भजन–कीर्तन गर्दै साँझ कुण्ड स्नान गर्ने र राति परिवारसँग मिठोमसिनो भोजन गर्ने चलन छ ।
गौराको समयमा पुरुषहरूले जनै धारण गरे जस्तै महिलाहरूले दुबधागो धारण गर्ने परम्परा रहँदै आएको छ, जसले लैंगिक–समानताको मौलिक स्वरूपलाई पनि देखाउँछ ।
सामुदायिक खेल र सामाजिक मिलन
गौरापर्व धार्मिक मात्र नभई सामुदायिक उत्सव पनि हो । यस अवसरमा स्थानीयहरूबीच ठाडो खेल, ढुस्को, धमारी, चैतजस्ता परम्परागत खेल खेलेर मनोरञ्जन गर्ने चलन छ ।
यसरी सामूहिक खेल र पूजा–संस्कारले समाजमा मिलन, एकता र आपसी सद्भाव बढाउने परम्परा गौराले बोकेको छ ।
परदेशीलाई पनि घर फर्काउने पर्व
सुदूरपश्चिममा गौरापर्वलाई दशैँभन्दा पनि बढी महत्त्व दिइन्छ । त्यसैले परदेशमा रहेका सुदूरपश्चिमेलीहरू समेत यो पर्व मनाउनका लागि घर फर्किन्छन् । यसले गौरालाई परिवार मिलन र पहिचानको पर्वका रूपमा स्थापित गराएको छ ।
‘ठूली गौरा’ अर्थात् आजको दिन गौरापर्वकै केन्द्रबिन्दु हो । धार्मिक आस्था, सांस्कृतिक मौलिकता, प्रकृतिप्रतिको सम्मान र सामुदायिक एकतालाई समेट्ने गौरापर्व सुदूरपश्चिमेली समाजको आत्म–पहिचान हो ।
भोलि भव्यताका साथ मनाइने गौराष्टमी (अठ्यावाली) मा गौरालाई गौराघरबाट गौराखलामा लैजाई विशेष पूजा गर्ने कार्यक्रम रहनेछ । यसैसँग गौरा पर्वको मुख्य उत्सव सम्पन्न हुनेछ ।
